0 Σχόλια
«Να υπερβούμε την κοινωνία της κατανάλωσης»
Ο Σερζ Λατούς σπούδασε φιλοσοφία, πολιτικές και οικονομικές επιστήμες και έχει διδάξει σε πανεπιστήμια στη Γαλλία, το Κονγκό και το Λάος. Είναι ομότιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Paris Sud. Από το 2002 έχει αφιερωθεί στη μελέτη της αποανάπτυξης.
Την Τρίτη 10 Μάη, στις 7.30 μ.μ., στο Πολυτεχνείο (αμφιθέατρο ΜΑΧ) θα μιλήσει σε εκδήλωση με θέμα «το στοίχημα της αποανάπτυξης», που αναπτύσσει και στο ομώνυμο βιβλίο του από τις εκδόσεις Βάνιας. Την εκδήλωση συνδιοργανώνουν το Αυτόνομο Στέκι, το περιοδικό «Πανοπτικόν», οι Εκδόσεις των Συναδέλφων, το Παρατηρητήριο Ελεύθερων Χώρων, ο Σπόρος και ο Σκόρος.
Την Τρίτη 10 Μάη, στις 7.30 μ.μ., στο Πολυτεχνείο (αμφιθέατρο ΜΑΧ) θα μιλήσει σε εκδήλωση με θέμα «το στοίχημα της αποανάπτυξης», που αναπτύσσει και στο ομώνυμο βιβλίο του από τις εκδόσεις Βάνιας. Την εκδήλωση συνδιοργανώνουν το Αυτόνομο Στέκι, το περιοδικό «Πανοπτικόν», οι Εκδόσεις των Συναδέλφων, το Παρατηρητήριο Ελεύθερων Χώρων, ο Σπόρος και ο Σκόρος.
Επιμέλεια
Ζωή Γεωργούλα
Ζωή Γεωργούλα
Τι είναι το κίνημα της αποανάπτυξης;
Η θεωρία της αποανάπτυξης μας καλεί να εγκαταλείψουμε το στόχο της οικονομικής μεγέθυνσης. Είναι ένα σχέδιο που έρχεται από πολύ μακριά, με μεγάλη παράδοση και συγγενεύει με τον οικοσοσιαλισμό. Η βιομηχανοποίηση το 18ο αιώνα έφερε τεράστια οδύνη, την αντίδραση σε αυτήν την οδύνη ο σοσιαλισμός την ονόμασε ουτοπική. Πολλά από τα σχέδια του ουτοπικού σοσιαλισμού ήταν ενάντια στη βιομηχανοποίηση και σοσιαλιστικά αλλά με σεβασμό στη φύση, όχι προσηλωμένα στην παραγωγή. Ο σοσιαλισμός με τον Μαρξ έπεσε στην παγίδα αντί να στοχεύει στη δικαιότερη μοιρασιά της πίτας, να στοχεύει στη μεγέθυνση της πίτας. Έτσι φτάσαμε σε διπλό αδιέξοδο, αφενός η πίτα είναι πια δηλητηριασμένη, αφετέρου δεν υπάρχουν άλλα περιθώρια μεγέθυνσης. Επιστρέφοντας στις βασικές αρχές του σοσιαλισμού συναντάμε την ίση διανομή. Οι φυσικοί πόροι δεν είναι μεν απεριόριστοι αλλά αρκούν για να καλύψουν τις βασικές ανάγκες του πληθυσμού αν διανεμηθούν δίκαια.
Το κίνημα της αποανάπτυξης αποκρυσταλλώθηκε το 2002, όταν συναντήθηκαν δύο κινήματα, αυτό της πολιτισμικής κριτικής της κοινωνίας της κατανάλωσης, με τους Ίβαν Ίλιτς, Αντρέ Γκορζ, Κορνήλιο Καστοριάδη, και αυτό της οικολογίας με αναφορά στη διακήρυξη της Λέσχης της Ρώμης. Έχουμε μεν οικουμενική αντίληψη, αλλά δεν θέλουμε να πέσουμε στην παγίδα της μονολιθικότητας του homo economicus και του οικοσοσιαλισμού. Κάθε κοινωνία χρειάζεται να βρει το δικό της δρόμο για να βγει από την κουλτούρα της κατανάλωσης.
Η θεωρία της αποανάπτυξης μας καλεί να εγκαταλείψουμε το στόχο της οικονομικής μεγέθυνσης. Είναι ένα σχέδιο που έρχεται από πολύ μακριά, με μεγάλη παράδοση και συγγενεύει με τον οικοσοσιαλισμό. Η βιομηχανοποίηση το 18ο αιώνα έφερε τεράστια οδύνη, την αντίδραση σε αυτήν την οδύνη ο σοσιαλισμός την ονόμασε ουτοπική. Πολλά από τα σχέδια του ουτοπικού σοσιαλισμού ήταν ενάντια στη βιομηχανοποίηση και σοσιαλιστικά αλλά με σεβασμό στη φύση, όχι προσηλωμένα στην παραγωγή. Ο σοσιαλισμός με τον Μαρξ έπεσε στην παγίδα αντί να στοχεύει στη δικαιότερη μοιρασιά της πίτας, να στοχεύει στη μεγέθυνση της πίτας. Έτσι φτάσαμε σε διπλό αδιέξοδο, αφενός η πίτα είναι πια δηλητηριασμένη, αφετέρου δεν υπάρχουν άλλα περιθώρια μεγέθυνσης. Επιστρέφοντας στις βασικές αρχές του σοσιαλισμού συναντάμε την ίση διανομή. Οι φυσικοί πόροι δεν είναι μεν απεριόριστοι αλλά αρκούν για να καλύψουν τις βασικές ανάγκες του πληθυσμού αν διανεμηθούν δίκαια.
Το κίνημα της αποανάπτυξης αποκρυσταλλώθηκε το 2002, όταν συναντήθηκαν δύο κινήματα, αυτό της πολιτισμικής κριτικής της κοινωνίας της κατανάλωσης, με τους Ίβαν Ίλιτς, Αντρέ Γκορζ, Κορνήλιο Καστοριάδη, και αυτό της οικολογίας με αναφορά στη διακήρυξη της Λέσχης της Ρώμης. Έχουμε μεν οικουμενική αντίληψη, αλλά δεν θέλουμε να πέσουμε στην παγίδα της μονολιθικότητας του homo economicus και του οικοσοσιαλισμού. Κάθε κοινωνία χρειάζεται να βρει το δικό της δρόμο για να βγει από την κουλτούρα της κατανάλωσης.
Ποια προβλήματα σας ώθησαν στη δημιουργία του κινήματος της αποανάπτυξης;
Το κίνημα γεννήθηκε πριν 30 – 40 χρόνια με αφετηρία μια μικρή παγκόσμια ομάδα που είχε συγκροτηθεί γύρω από τον Ιβάν Ίλιτς. Το κοινό μας στοιχείο ήταν ότι όλοι είχαμε εργαστεί στο Νότο και είχαμε διαπιστώσει την αποτυχία της μεταφοράς του μοντέλου ανάπτυξης του Βορρά στο Νότο. Μας ενδιέφερε, λοιπόν, η εξεύρεση εναλλακτικών σχεδίων για την πραγματική ανάπτυξη του Νότου πέρα από την οικονομική μεγέθυνση. Ο καπιταλισμός και η οικονομική μεγέθυνση ταυτίζονται αλλά ακόμα δεν γνωρίζουμε πώς ακριβώς θα βγούμε από αυτόν τον τρόπο οργάνωσης της κοινωνίας. Ο Κορνήλιος Καστοριάδης έλεγε ότι ο καπιταλισμός λειτουργεί πρωτίστως στο φαντασιακό και άρα πρέπει πρώτα να βγούμε από αυτό.
Το κίνημα γεννήθηκε πριν 30 – 40 χρόνια με αφετηρία μια μικρή παγκόσμια ομάδα που είχε συγκροτηθεί γύρω από τον Ιβάν Ίλιτς. Το κοινό μας στοιχείο ήταν ότι όλοι είχαμε εργαστεί στο Νότο και είχαμε διαπιστώσει την αποτυχία της μεταφοράς του μοντέλου ανάπτυξης του Βορρά στο Νότο. Μας ενδιέφερε, λοιπόν, η εξεύρεση εναλλακτικών σχεδίων για την πραγματική ανάπτυξη του Νότου πέρα από την οικονομική μεγέθυνση. Ο καπιταλισμός και η οικονομική μεγέθυνση ταυτίζονται αλλά ακόμα δεν γνωρίζουμε πώς ακριβώς θα βγούμε από αυτόν τον τρόπο οργάνωσης της κοινωνίας. Ο Κορνήλιος Καστοριάδης έλεγε ότι ο καπιταλισμός λειτουργεί πρωτίστως στο φαντασιακό και άρα πρέπει πρώτα να βγούμε από αυτό.
Μπορούμε να μιλάμε για αποανάπτυξη σε μια χώρα που είναι βέβαιο ότι θα βρίσκεται σε ύφεση τα επόμενα τρία χρόνια;
Το σχέδιο της αποανάπτυξης είναι το μόνο που μπορεί μακροπρόθεσμα να επιτρέψει στην Ελλάδα να βγει από την ύφεση. Το σχέδιο της λιτότητας μοιάζει με μαύρο χιούμορ, αφού πρόκειται για ένα σχέδιο που επιβάλλεται από τα πάνω στο εσωτερικό μιας κοινωνίας που είναι καταναλωτική στερώντας της τη δυνατότητα να καταναλώνει. Αντίθετα, το σχέδιο της αποανάπτυξης θα μπορούσε να ονομαστεί και σχέδιο “λιτής αφθονίας” που στοχεύει στην κάλυψη των βασικών αναγκών όλων των ανθρώπων.
Το σχέδιο της αποανάπτυξης είναι το μόνο που μπορεί μακροπρόθεσμα να επιτρέψει στην Ελλάδα να βγει από την ύφεση. Το σχέδιο της λιτότητας μοιάζει με μαύρο χιούμορ, αφού πρόκειται για ένα σχέδιο που επιβάλλεται από τα πάνω στο εσωτερικό μιας κοινωνίας που είναι καταναλωτική στερώντας της τη δυνατότητα να καταναλώνει. Αντίθετα, το σχέδιο της αποανάπτυξης θα μπορούσε να ονομαστεί και σχέδιο “λιτής αφθονίας” που στοχεύει στην κάλυψη των βασικών αναγκών όλων των ανθρώπων.
Η κρίση που διανύουμε είναι κρίση χρέους και πώς μπορούμε να την υπερβούμε;
Σε αυτή τη συγκυρία είναι πολύ σημαντική η αποποίηση του χρέους και η στάση πληρωμών με πτώχευση του κράτους. Αυτό θα δημιουργήσει πολλά προβλήματα στις σχέσεις με τις άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί με διαφορετικό διακανονισμό απέναντι σε κάθε δανειστή, λαμβανομένου υπόψη εάν πρόκειται για χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς και παίκτες της αγοράς. Το φόβητρο της διεθνούς απομόνωσης που μας προβάλλουν έχει αποδειχθεί ιστορικά ότι δεν είναι πραγματικό. Δεν μπορεί να υπάρξει άλλη λύση που να είναι ανεκτή και ανθρώπινη για χώρες όπως η Ελλάδα, η Πορτογαλία και ίσως και η Ισπανία. Το ευρώ θα καταρρεύσει. Το ευρώ και η έξοδος από την κρίση είναι δύο πράγματα ασύμβατα. Η μόνη λύση είναι να χαράσσεις αυτόνομη οικονομική πολιτική και να επιδιώκεις την αυτάρκεια ως κράτος. Όλα αυτά δεν αναφέρονται μόνο στο κίνημα της αποανάπτυξης, αλλά είναι θεμελιώδες για το πέρασμα στην αποανάπτυξη να επιδιώξουμε την απεξάρτηση της πολιτικής από τους τραπεζίτες, έτσι θα μπορέσουμε να επιβραδύνουμε την παραγωγή, να μειώσουμε το χρόνο εργασίας κ.λπ.
Σε αυτή τη συγκυρία είναι πολύ σημαντική η αποποίηση του χρέους και η στάση πληρωμών με πτώχευση του κράτους. Αυτό θα δημιουργήσει πολλά προβλήματα στις σχέσεις με τις άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί με διαφορετικό διακανονισμό απέναντι σε κάθε δανειστή, λαμβανομένου υπόψη εάν πρόκειται για χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς και παίκτες της αγοράς. Το φόβητρο της διεθνούς απομόνωσης που μας προβάλλουν έχει αποδειχθεί ιστορικά ότι δεν είναι πραγματικό. Δεν μπορεί να υπάρξει άλλη λύση που να είναι ανεκτή και ανθρώπινη για χώρες όπως η Ελλάδα, η Πορτογαλία και ίσως και η Ισπανία. Το ευρώ θα καταρρεύσει. Το ευρώ και η έξοδος από την κρίση είναι δύο πράγματα ασύμβατα. Η μόνη λύση είναι να χαράσσεις αυτόνομη οικονομική πολιτική και να επιδιώκεις την αυτάρκεια ως κράτος. Όλα αυτά δεν αναφέρονται μόνο στο κίνημα της αποανάπτυξης, αλλά είναι θεμελιώδες για το πέρασμα στην αποανάπτυξη να επιδιώξουμε την απεξάρτηση της πολιτικής από τους τραπεζίτες, έτσι θα μπορέσουμε να επιβραδύνουμε την παραγωγή, να μειώσουμε το χρόνο εργασίας κ.λπ.
Ένα μέρος της προβληματικής που χρησιμοποιεί το κίνημα της αποανάπτυξης, το χρησιμοποιεί και η οικονομική ελίτ που θέλει να στρέψει κεφάλαια σε αυτό που ονομάζει πράσινη ανάπτυξη.
Στη Γαλλία η λέξη αποανάπτυξη είναι σχεδόν βλάσφημη. Ακόμα και οι Πράσινοι πολύ λίγο αποδέχονται αυτήν την προβληματική. Έχουν πια εγκαταλείψει την υπόθεση της πολιτικής οικολογίας. Σε μεγάλο βαθμό η πραγματική πράσινη ανάπτυξη τορπιλίζεται από το πυρηνικό λόμπι, που κραδαίνει το «φόβητρο» ότι αν εγκαταλείψουμε τα πυρηνικά θα πρέπει να εγκαταλείψουμε το στόχο της οικονομικής ανάπτυξης. Το υπάρχον μοντέλο διαρκούς μεγέθυνσης πράγματι δεν καλύπτεται από μορφές πράσινης ενέργειας. Η κοινωνία της κατανάλωσης απαιτεί διαρκώς περισσότερη ενέργεια με γεωμετρική πρόοδο, που δεν μπορούν να προσφέρουν ούτε το πετρέλαιο, ούτε οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Εάν θέλουμε την καταναλωτική κοινωνία τότε θα πρέπει να δεχτούμε το Τσερνομπίλ και τη Φουκουσίμα ως παράπλευρες απώλειες, είναι το τίμημα. Η σημαντικότερη πηγή ενέργειας είναι αυτό που στη Γαλλία ονομάζεται νεγκαβάτ, δηλαδή η εξοικονόμηση ενέργειας και ο περιορισμός της σπατάλης.
Στη Γαλλία η λέξη αποανάπτυξη είναι σχεδόν βλάσφημη. Ακόμα και οι Πράσινοι πολύ λίγο αποδέχονται αυτήν την προβληματική. Έχουν πια εγκαταλείψει την υπόθεση της πολιτικής οικολογίας. Σε μεγάλο βαθμό η πραγματική πράσινη ανάπτυξη τορπιλίζεται από το πυρηνικό λόμπι, που κραδαίνει το «φόβητρο» ότι αν εγκαταλείψουμε τα πυρηνικά θα πρέπει να εγκαταλείψουμε το στόχο της οικονομικής ανάπτυξης. Το υπάρχον μοντέλο διαρκούς μεγέθυνσης πράγματι δεν καλύπτεται από μορφές πράσινης ενέργειας. Η κοινωνία της κατανάλωσης απαιτεί διαρκώς περισσότερη ενέργεια με γεωμετρική πρόοδο, που δεν μπορούν να προσφέρουν ούτε το πετρέλαιο, ούτε οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Εάν θέλουμε την καταναλωτική κοινωνία τότε θα πρέπει να δεχτούμε το Τσερνομπίλ και τη Φουκουσίμα ως παράπλευρες απώλειες, είναι το τίμημα. Η σημαντικότερη πηγή ενέργειας είναι αυτό που στη Γαλλία ονομάζεται νεγκαβάτ, δηλαδή η εξοικονόμηση ενέργειας και ο περιορισμός της σπατάλης.
Το κίνημα της αποανάπτυξης έχει γνωρίσει εφαρμογές;
Βεβαίως, σε τοπικό επίπεδο, σε επίπεδο πρωτοβουλιών και συνεταιρισμών. Στη Γαλλία υπάρχει ένα συνδρομητικό δίκτυο παραγωγών βιολογικών προϊόντων και καταναλωτών. Ανάλογα δίκτυα υπάρχουν στο Βέλγιο, στις ΗΠΑ, στη Λατινική Αμερική. Σημαντικό στοιχείο είναι τα τοπικά σύμφωνα ανταλλαγών. Στο αμέσως επόμενο επίπεδο, δήμων και τοπικής αυτοδιοίκησης, υπάρχει το κίνημα slow city ή οι «πόλεις σε μετάβαση». Οι μεγάλες πόλεις έχουν τεράστιο οικολογικό αποτύπωμα, πολύ μεγαλύτερο από αυτό που θα επέτρεπε η αειφορία.
Βεβαίως, σε τοπικό επίπεδο, σε επίπεδο πρωτοβουλιών και συνεταιρισμών. Στη Γαλλία υπάρχει ένα συνδρομητικό δίκτυο παραγωγών βιολογικών προϊόντων και καταναλωτών. Ανάλογα δίκτυα υπάρχουν στο Βέλγιο, στις ΗΠΑ, στη Λατινική Αμερική. Σημαντικό στοιχείο είναι τα τοπικά σύμφωνα ανταλλαγών. Στο αμέσως επόμενο επίπεδο, δήμων και τοπικής αυτοδιοίκησης, υπάρχει το κίνημα slow city ή οι «πόλεις σε μετάβαση». Οι μεγάλες πόλεις έχουν τεράστιο οικολογικό αποτύπωμα, πολύ μεγαλύτερο από αυτό που θα επέτρεπε η αειφορία.
Αναρτήσεις
